Świadczenia kompensacyjne
18 maja 2012
Reforma systemu emerytalnego spowodowała, że nauczyciele utracili bezterminowe prawo do przechodzenia na wcześniejsze emerytury. Osoby, którym nie uda się zakończyć aktywności zawodowej na podstawie ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 191), mogą skorzystać z innej formy wcześniejszej emerytury nazywanej nauczycielskimi świadczeniami kompensacyjnymi.
Miejsce pracy
Nauczyciele mogą ubiegać się o świadczenia kompensacyjne pod warunkiem zatrudnienia u odpowiedniego pracodawcy. Prawo do takiego rodzaju wcześniejszej emerytury przysługuje nauczycielom pracującym m.in. w: * publicznych i niepublicznych przedszkolach, * szkołach publicznych i szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, * publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego, * w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, * młodzieżowych ośrodkach socjoterapii; * specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, * specjalnych ośrodkach wychowawczych dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania.
Takiego świadczenia nie będą mogli nabyć nauczyciele zatrudnieni w szkołach niepublicznych, które nie posiadają uprawnień szkoły publicznej. Warto także pamiętać, że prawo do takiej formy emerytury mają wyłącznie osoby, które były zatrudnione na podstawie umowy o pracę na stanowisku nauczyciela.
Jeśli więc po ustaniu tego stosunku pracy, a jeszcze przed zgłoszeniem wniosku, nauczyciel podjął inne zatrudnienie lub działalność gospodarczą, nie ma prawa do świadczenia kompensacyjnego. Nie będzie mieć problemów z otrzymaniem takiego świadczenia nauczyciel czy wychowawca, który po rozwiązaniu stosunku pracy w szkole, do czasu zgłoszenia wniosku o to świadczenie w ZUS ani nie pracował, ani nie prowadził firmy.
Wymagany wiek
Świadczenie kompensacyjne przysługuje nauczycielom, którzy łącznie spełnili następujące warunki: * posiadają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej, * byli zatrudnieni w szkołach, przedszkolach lub innych placówkach w wymiarze co najmniej 1 obowiązkowego wymiaru zajęć, * rozwiązali stosunek pracy, * osiągnęli wiek wymagany przez ustawę (patrz tabela). Nauczyciel ubiegający się o świadczenie musi spełnić warunki najpóźniej na dzień rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy.
Koniec pracy
Jednym z warunków niezbędnych do otrzymania świadczenie kompensacyjnego jest rozwiązanie stosunku pracy. Wynika on z art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. Co do zasady wymagane jest, aby do rozwiązania stosunku pracy łączącego nauczyciela ze szkołą doszło z jego inicjatywy, czyli w wyniku złożonego wypowiedzenia bądź na mocy porozumienia stron, z którego propozycją wystąpił nauczyciel. Wyjątkowo świadczenie może zostać również przyznane nauczycielowi, który spełniając warunek wieku i stażu pracy, zostanie zwolniony w sytuacji: * całkowitej bądź częściowej likwidacji zatrudniającej go szkoły; takich zmian organizacyjnych, które skutkują zmniejszeniem liczby oddziałów w szkole, lub takiej zmiany planu nauczania, która uniemożliwia dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć; * upływu 6-miesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym (art. 20 ust. 5c Karty nauczyciela); * odmowy podjęcia pracy, w momencie gdy znajdował się w stanie spoczynku (art. 20 ust. 8 Karty nauczyciela). Związek Nauczycielstwa Polskiego, odpowiadając na liczne pytania zainteresowanych, zwraca uwagę, że w takiej sytuacji przyjmuje się, iż spełnienie warunku rozwiązania stosunku pracy na wniosek nauczyciela planującego skorzystanie ze świadczenia kompensacyjnego nastąpi również w sytuacji: * złożenia przez zatrudnionego na podstawie mianowania wniosku o rozwiązanie stosunku pracy (art. 23 ust. 1 pkt 1 Karty nauczyciela), * rozwiązania stosunku pracy na mocy porozumienia stron, o ile z wnioskiem wystąpił nauczyciel, co musi być uwzględnione w świadectwie pracy (art. 23 ust. 4 pkt 1 oraz art. 27 ust. 3 Karty nauczyciela), * rozwiązania stosunku pracy z końcem roku szkolnego, po upływie trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia (art. 27 ust. 1 Karty nauczyciela). W przypadku, kiedy nauczyciel pracuje w kilku szkołach, wymagane jest rozwiązanie wszystkich takich stosunków pracy, niezależnie od ich charakteru (mianowanie, umowa o pracę), a także wymiaru czasu pracy. W przypadku natomiast, gdy nauczyciel pracuje na podstawie kilku umów o pracę, lecz część z nich została zawarta z podmiotami spoza systemu oświaty, to prawo do świadczenia kompensacyjnego zostanie nabyte, jeżeli stosunek pracy z tymi podmiotami zostanie rozwiązany najpóźniej w dniu rozwiązania stosunku pracy ze szkołą lub z inną odpowiednią placówką.
Wniosek o świadczenie
Osoba ubiegająca się o świadczenie kompensacyjne musi złożyć do właściwego oddziału lub inspektoratu ZUS wniosek ZUS Rp-12.
Do wniosku konieczne jest dołączenie następujących dokumentów: * kwestionariusza dotyczącego okresów składkowych i nieskładkowych (druk ZUS Rp-6), * świadectw pracy bądź innych dokumentów wydanych przez właściwe organy, urzędy czy organizacje potwierdzających okresy składkowe i nieskładkowe, * świadectw pracy potwierdzających wykonywanie pracy w jednostkach oświatowych. W przypadku gdy wnioskodawca nie ma ustalonego jeszcze kapitału początkowego, do dokumentu kierowanego do ZUS należy dodatkowo dołączyć zaświadczenia o wysokości wynagrodzenia osiąganego w latach wskazanych do ustalenia podstawy wymiaru tego kapitału, a przypadających do 31 grudnia 1998 r.
Wniosek o świadczenie kompensacyjne nie musi być złożony w tym samym roku, w którym uprawniony do niego nauczyciel osiągnie wymagany prawem wiek. Może on zostać złożony później. Zainteresowany ma czas aż do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Jednakże nauczyciele, którzy do końca 2032 r. nie osiągną wymaganego wieku, nie będą mogli skorzystać ze świadczenia. W takiej sytuacji osoby te będą mogły się ubiegać wyłącznie o emeryturę po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego.
ZUS umożliwia skorzystanie ze świadczenia kompensacyjnego również tym nauczycielom, którzy wiek 55 lat osiągnęli przed 2009 r., od którego można było najwcześniej uzyskać prawo do świadczenia.
Podstawa prawna
Ustawa z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz. U. nr 97, poz. 800 z późn. zm.).
Ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 191).
Wiek uprawniający do przejścia na świadczenie kompensacyjne
Kobiety
Okres przyznawania świadczenia * Data urodzenia * Wiek uprawniający do świadczenia
2014 1959 55
2015-2016 1960-1961 55
2017-2018 1962-1963 55
2019-2020 1964-1965 55
2021-2022 1966-1967 55
2023-2024 1968-1969 55
2025-2026 1969-1970 56
2027-2028 1970-1971 57
2029-2030 1971-1972 58
2031-2032 1972-1973 59
Mężczyźni
Okres przyznawania świadczenia * Data urodzenia * Wiek uprawniający do świadczenia
2014 1959 55
2015-2016 1959-1960 56
2017-2018 1960-1961 57
2019-2020 1961-1962 58
2021-2022 1962-1963 59
2023-2024 1963-1964 60
2025-2026 1964-1965 61
2027-2028 1965-1966 62
2029-2030 1966-1967 63
2031-2032 1967-1968 64
Jeśli nauczyciel pracuje w kilku szkołach, musi rozwiązać wszystkie umowy.
Przykłady
- Czy nauczyciel ma prawo do odprawy emerytalnej wypłacanej przez szkołę
Z powodu zmniejszenia się liczby uczniów gmina na zachodzie kraju zdecydowała się na ograniczenie liczby klas. Wśród osób zmuszonych do rozstania się ze szkołą była także nauczycielka mianowana, której do ukończenia 55 lat brakowało kilka tygodni. Czy jeśli taka osoba odejdzie ze szkoły, to po uzyskaniu z ZUS świadczenia będzie mieć prawo do odprawy emerytalnej?
Stosunek pracy mianowanego nauczyciela wygasł na skutek upływu okresu pozostawania w stanie nieczynnym, chociaż zainteresowana nie miała ukończonego 55. roku życia. Ale to nie oznacza, że taka osoba uzyska prawo do świadczenia kompensacyjnego. W tym konkretnym przypadku zainteresowana musi poczekać na emeryturę do czasu osiągnięcia wymaganego wieku. Dopiero wówczas ZUS ma podstawę do przyznania świadczenia. I to jest ten moment, kiedy już emerytowana nauczycielka może wystąpić do dyrektora szkoły, który ją zwolnił z pracy, o wypłatę odprawy. Prawo do niej wynika z ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 191). Odprawa przysługuje z uwagi na przejście na emeryturę niezależnie od przyczyn, które legły u podstaw rozwiązania stosunku pracy. Przejście na emeryturę powinno, co do zasady, zbiegać się w czasie z rozwiązaniem stosunku pracy, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby do nabycia prawa do emerytury doszło już po rozwiązaniu stosunku pracy. Wysokość odprawy jest równa kwocie jednomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego ostatnio pobieranego w czasie trwania stosunku pracy. I dopiero ta wielkość jest mnożona przez każdy pełny rok pracy na stanowisku nauczyciela.
2. Czy emerytowany nauczyciel otrzyma pomoc z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych
Nauczycielka uzyskała prawo do świadczenia kompensacyjnego. Czy po zakończeniu pracy w szkole nadal może korzystać z pomocy z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych?
Zasady tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych dla nauczycieli pobierających świadczenie kompensacyjne określają ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (Dz. U. z 2014 r. poz. 191) oraz ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 592 z późn. zm.). Na tej podstawie przez emerytów i rencistów rozumie się byłych pracowników danego zakładu pracy, dla których był on ostatnim miejscem zatrudnienia oraz nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Tym samym osoba zainteresowana ma prawo do takiej formy pomocy. Jednocześnie zgodnie z art. 53 ust. 3 ustawy – Karta nauczyciela, w szkole funkcjonuje jeden zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, wspólny dla nauczycieli, nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierających świadczenie kompensacyjne oraz pracowników niebędących nauczycielami.
Gazeta prawna
